Samplen is niet meer of minder dan een stukje uit een andere opname gebruiken in je eigen song. Eén welgemikte sample kan jouw nummer de boost geven waar je nog naar op zoek was. Maar of het nu gaat om een obscure funkriff uit de seventies of een overherkenbaar melodietje van Willy Sommers, je moet altijd rekening houden met de juridische voorwaarden.

Als je eens op zoek wilt gaan naar enkele voorbeelden, moet je eens een kijkje nemen op de site whosampled.com. Daar vind je een handige database terug van relaties tussen samplende en gesamplede werken. Elke muzikale connectie is geverifieerd door een gekwalificeerd persoon. 

Volgens de letter van de wet mag je nooit samplen zonder toestemming van of een vergoeding voor de rechthebbenden. Door een stukje uit een nummer te knippen ga je het eigenlijk ook bewerken. Hoe lang de sample die je gebruikt ook is, in principe heb je altijd toestemming nodig. Het doet er ook niet toe of de sample op zich origineel is. In een rechtszaak met Kraftwerk besliste het Europees Hof van Justitie wel dat samplen mag wanneer de gebruikte sample totaal onherkenbaar is. Wanneer je de sample zodanig vervormt dat ze onmogelijk herkenbaar wordt, heb je dus uitzonderlijk geen toestemming nodig. 

Wanneer je voor jezelf hebt uitgemaakt dat het risico te groot is om de sample niet te clearen, hou dan zeker rekening met álle rechthebbenden. Meestal gaat het namelijk niet alleen om de originele auteurs & componisten, maar hebben ook producenten (platenfirma’s), uitvoerende kunstenaars en publishers recht op een deel van de koek. 

De eindbeslissing over het gebruik van een stukje opname ligt altijd bij de eigenaar van de originele masteropname, dit is degene die de opnames gefinancierd heeft. Als de mastereigenaar weigert om toestemming te geven, maar de publisher (die de auteurs/componisten vertegenwoordigt) bijvoorbeeld wel akkoord gaat, dan kan je het stukje dat je wil gebruiken opnieuw (laten) inspelen. Let er in dat geval wel op dat het verschil met het origineel nog hoorbaar is of dat je kan aantonen dat je niet de originele opname gebruikt hebt.

Er bestaan geen vaste tarieven voor het auteursrechtelijk clearen van samples. Veel zal dus ook afhangen van jouw onderhandelingstalent, en daarom is het niet onverstandig om professionele of juridische bijstand te zoeken. Je kan ook een beroep doen op ‘clearinghouses’ (bv. sampleclearance.com) die alles voor jou regelen en daar een – vaak substantiële – vergoeding voor vragen. In elk geval zijn er drie grote vormen van clearing:

• buy out: de meest verregaande en dus in de praktijk ook duurste variant. In dit geval koop je een onbeperkt gebruiksrecht op een sample. Alle rechthebbenden ‘verkopen’ hiermee hun recht om een vergoeding te eisen voor het verdere gebruik van de sample.
• flat fee: hierbij betaal je een vast bedrag voor een strak afgelijnd gebruik van de sample. Meestal wordt hierbij een beperkt territorium vastgelegd en bijvoorbeeld ook het aantal geperste CD’s waarop de sample te horen zal zijn. Dit soort vergoeding wordt ook meestal gebruikt door de sample clearance diensten. Een richtbedrag hierbij is ongeveer 400 euro per clearance, maar dit kan heel erg verschillen per song of beoogd gebruik. Let er wel op dat sommige samples twee soorten clearance vereisen: één voor de producent (opname) en één voor de publisher (de compositie)
• een laatste mogelijkheid is om overeen te komen dat de originele rechthebbenden een deel van de auteurs- en naburige rechten krijgen. In dat geval worden ze bijvoorbeeld co-auteur of krijgen ze een deel van de royalty’s op de platenverkoop (doorgaans 1 tot 5%).

Alle afspraken over het clearen van een bepaalde sample zet je uiteraard het best op papier in de vorm van een sample agreement. 

Als je een overeenkomst met een platenmaatschappij hebt voor het uitbrengen van je muziek, doe je er goed aan om ook over het gebruik van samples duidelijke afspraken te maken. Wie draagt de verantwoordelijkheid voor het clearen van de samples, wie draagt de kosten? Zijn deze kosten terugvorderbaar op je royalty’s? Allemaal zaken die te onderhandelen zijn. Meestal ga je volgens je platencontract zelf de eindverantwoordelijkheid dragen voor eventuele illegale samples in je muziek, waarbij schadeclaims volledig kunnen gerecupereerd worden op je royalty’s. Opletten dus!

Uiteraard worden lang niet alle samples gecleared, en vaak gaan rechthebbenden zich ook niet bezighouden met het uitvlooien van alle nieuwe releases. Maar je moet je wel bewust zijn van de gevolgen als je ongeclearde samples gebruikt. De rechthebbenden kunnen (zware) vergoedingen eisen en zelfs de verkoop van nummers (laten) verbieden. Dat kan onderling in der minne worden geregeld, maar er kunnen ook serieuze rechtszaken van komen. Als je sample zeer herkenbaar is, is de pakkans uiteraard groter. Wie zich graag legaal bedient van samples, maar niet over de nodige centen beschikt om alles te clearen, kan ook zijn toevlucht zoeken tot muziek die onder een Creative Commons-licentie beschikbaar is. Een groot deel van deze muziek mag je naar hartelust remixen of samplen, zolang je enkele voorwaarden naleeft. Je moet zelfs helemaal geen voorwaarden naleven als het origineel werk tot het publiek domein behoort. Dan zijn de exclusieve rechten namelijk verjaard. 

Een tweede legale optie in het geval dat de auteur toestemming geeft maar de mastereigenaar niet, is het beroep doen op “sample factories”. Zij bieden al dan niet royalty-free vocals of instrumentals aan. Een voorbeeld van zo een sample factory is vocalkitchen.com. Je kan natuurlijk ook vragen aan bevriende muzikanten of producers om een melodie zo goed mogelijk na te bootsen zodat je de orginele opname niet moet gebruiken. Of het gewoon zelf proberen naspelen! Dit kan namelijk als je wel toestemming hebt langs de kant van de auteursrechten.