“Al bij de start in 2018 was duidelijk dat muziek altijd de kern van dit onderzoek vormt.” Hoofdonderzoeker Steven Maes vatte de geest van immersief muziekonderzoek treffend samen bij de start van deze eerste Immersive Music Day. Onmiddellijk na zijn welkomstwoord splitste de groep zich in twee: het programma richtte zich namelijk op zowel leken als technische experten, van studenten tot ondernemers en onderzoekers. Uit vier talks puurden we de belangrijkste aanbevelingen en houdingen over wat nu precies immersieve audio is.

Immersieve audio is objectgebonden

De beginnersworkshop van Pietro Rossi was een ideaal startpunt voor wie de essentie van immersieve audio wil vatten. Die vat je het beste samen als de doorvertaling van dagelijkse geluidservaringen, zoals een blaffende hond verder in de straat of sirene achter ons, naar muzikale ervaringen. De oorsprong ervan ligt in de 360-gradenopstelling van speakers in cinemazalen, en tot vandaag werkt immersieve audio nog op dezelfde wijze. Het plaatst zogenaamde ‘geluidsobjecten,’ zoals een synthesizer, sample, gitaar of zang, driedimensionaal en afzonderlijk van elkaar rondom de luisteraar. Het gaat dus niet langer om speakers links en rechts, maar ook op hoogte en van voor naar achter. Daarvoor maken mixsystemen als Dolby Atmos gebruik van 128 kanalen. Een geluidsmixer stoomt die allemaal klaar om te beluisteren op zowel speakers als koptelefoon. Zulke immersieve mixen kan je nu al beluisteren op Amazon, Tidal en Apple Music (net als de gebruikelijke stereomix die we kennen van de radio en Spotify). Het maakt daarbij ook niet uit welke muziek je immersief wil mixen, want zoals Rossi bewees met voorbeelden van klassieke muziek en Elton John: het speelveld is voor iedereen groter. 

Live immersie

Hoe vertaalt dat zich door naar een livesetting? De Deense onderzoekers Brigitte Folmann en Lars Tilbæk onderzochten de impact van immersieve opstellingen op liveconcerten, die per slot van rekening draaien om aanwezigheid, gedeelde ervaringen en een gevoel van tijdelijkheid. Zou immersieve audio dat gevoel versterken? Daarvoor volgden ze de neofolkgroep Heilung in hun voorbereiding op een tentshow op het festival van Roskilde. Vooral de technische voorbereiding op die show bleek essentieel. Gradueel bouwde de crew een immersieve installatie in clubsetting uit tot grotere zaal- en arenaniveau’s, met verschillende testfasen om het bereik van de speakers en de druk op het systeem op te schalen. Interviews met het publiek bevestigden de impact daarvan, vooral op het gevoel van nabijheid omdat soundscapes bijvoorbeeld dichterbij kwamen. Volgens de onderzoekers is het niet altijd duidelijk of immersieve audio verantwoordelijk is voor zo’n diepe ervaring, maar zeker is wel dat ze belangrijke lagen toevoegen aan de ervaring. Ze vatten ook netjes samen hoe je het meest uit zo’n setting haalt in deze vijf punten:

1. Goed contrast is belangrijk in immersieve settings: een breed uitgezonden geluid verdringt bepaalde klanken en instrumenten. 
2. Hoe groter de zaal, hoe meer bepaalde klanken zullen echoeën. Zeker ritmische geklap of drums lijden daaronder en dat moet een FOH meenemen.
3. Effecten doen een livesetting groter klinken, maar de luisteraar moet de oorsprong ervan kunnen horen - anders zorgt het voor verwarring.
4. Niets is sterker dan de visuele ervaring: als we een drum zien vooraan op het podium, is de illusie snel verloren als de klank opeens achter ons ontstaat.
5. Testing is cruciaal bij een livesetting: je wil niet voorhebben dat je goed voorbereide sessie niet is aangepast aan de schaal van een grote festivaltent.

We leren nog elke dag bij

Immersieve audio is echt overal, van auto’s tot cinema, sport, podcasts en uiteraard muziek. Artiesten die werken met immersieve audio, dragen op die manier bij aan een veel groter ecosysteem dan louter het muzikale – maar uiteraard zijn er nog vragen over deze nieuwe buzz. Die kwamen aan bod in een panel geleid door Jan Pauly van het Future Music Hubs-project. Hij ging in gesprek met muzikante Gioia Brems, Lennart Janssen van AFF, technicus Ralf Zuleeg, en onderzoekers Lars Tilbæk en Paul Geluso. Het was een mooie gelegenheid om immersieve audio nog eens in perspectief te beschouwen: zoals Zuleeg stelde, gaat immersie namelijk niet per se om technologie, wel om het versterken van de relatie tussen artiest, muziek en fan. Alle panelleden gingen dan ook akkoord: immersieve audio versterkt de ervaring van de muziek – niet omgekeerd. 

Hoe geef je dat al mee aan wie nog op school zit? Geluso en Zuleeg benadrukken beiden het belang van experimentele ruimtes. Studenten moeten de ruimte krijgen om te leren experimenteren met ruimtelijke opstellingen, met de juiste begeleiding. Voor artiesten kunnen residentiewerkingen ook een grote rol spelen in dat experiment, voegt Janssen toe, zodat men hun artistieke visie duurzaam leert vertalen naar een praktische ervaring. Tilbæk voegt toe dat immersieve audio nu soms nog wordt gepromoot zonder expectation management: niet elke immersieve ervaring is immers The Sphere in Las Vegas, geeft hij lachend mee. Als artiesten zich met andere woorden kunnen voorbereiden op een immersieve opname of show, in gespecialiseerde broedplaatsen, dan is hun publiek ook minder vatbaar voor misvattingen.

Waar gaan we dan heen met immersieve audio, vragen velen zich af. Volgens Gioia Brems is het belangrijk om te zorgen voor een goed basisbegrip, een gedeeld jargon, een gemeenschappelijke opvatting… En dat voor zowel makers als technici als publiek. Dat is essentieel om artistieke visies ook praktisch om te zetten in audio(visuele) beleving, zowel live als in de studio. Zo vermijd je volgens Janssen ook dat immersief als een extraatje wordt toegevoegd en gimmicky aanvoelt. Wat het dan moet kosten, is een vraag waar de sector zo langzamerhand mee wordt geconfronteerd. De techniek is danig gedemocratiseerd en prijzen voor een immersieve installatie of studio-inrichting zijn ook gedaald, al kost kwalitatief hoogstaande kunst nog altijd geld.

En zo komt het panel terug bij de essentie: immersieve muziekbeleving draait altijd om de muziek. Aan de basis ervan voegen makers en techniekers echter een extra laag toe om die muziek te beleven, maar dat is daarom geen must. De techniek is ondertussen vergevorderd en verspreid genoeg om zelf mee aan de slag te gaan. Maar zowel artiesten als de muzieksector hebben wel nood aan een meer genivelleerd speelveld om er vanaf de start van hun respectievelijke carrières, mee te leren omgaan en die kennis ook om te zetten in een bevattelijke en realistische beleving.  

Meer weten over immersieve muziekproductie? Lees dan zeker het adviesartikel dat Steven Maes (Evil Penguin, Motormusic, PXL-MUSIC Research) schreef! 

Op zoek naar een verslag van de meer technische sessies? Lees hier de recap van geluidskunstenaar Peter Vander Auwera.