Het muzikale Old Boys Network in kaart gebracht
De laatste jaren zijn we overstelpt met actieplannen en initiatieven voor meer gendergelijkheid in de muzieksector. Toch blijven vrouwelijke en genderexpansieve muzikanten én professionals ondervertegenwoordigd. Anno 2024 toont internationaal onderzoek aan dat ze nog steeds minder kansen krijgen. Spelen door mannelijke programmeurs gedomineerde netwerken daarin een rol? Ruth Timmermans onderzocht die vraag met behulp van AI en toont aan hoe gender ook in Vlaanderen sterk is verweven met netwerkstructuren.
Vicieuze cirkel
In de afgelopen jaren is het aantal vrouwelijke en genderexpansieve muzikanten op podia gestaag gestegen. Hun toenemende (internationale) succes en de opkomst van invloedrijke vrouwen in de muziekindustrie trekken steeds meer aandacht. Hoewel die rolmodellen inspireren, kunnen ze ook de indruk wekken dat gendergelijkheid in de muzieksector al een feit is. En omdat duidelijk is geworden dat genderongelijkheid de drempel voor grensoverschrijdend gedrag in de sector verlaagt, is er nu het Vlaams Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag waar ook de muzieksector terechtkan.
Toch lijkt de onzichtbare ‘gatekeeper gender gap’ hardnekkige genderdiscriminatie en -stereotypering in stand te houden. Mede daardoor krijgen vrouwen en genderexpansieve personen op internationaal vlak nog steeds minder toegang tot middelen en netwerken dan hun mannelijke collega’s. Volgens onderzoekers en betrokkenen wordt die vicieuze cirkel onder andere in stand gehouden door de overwegend mannelijke aanwezigheid in artistieke gatekeeperposities: een ‘hecht old boys netwerk’ – dixit Universal’s hoofd promotie Fione van Gestel in 2022 in NRC – van artistieke gatekeepers waar (subtiele) vooroordelen blijven circuleren.
Gatekeeping & netwerken
Kent de Vlaamse muzieksector ook zo’n gesloten netwerk van artistieke gatekeepers? Hoe belemmert die structuur het streven naar gendergelijkheid? Welke rol speelt gender in de netwerkstructuur en de onderlinge relaties van programmeurs? En hoe kunnen we dat onderzoeken?
Een succesvolle gatekeeper onderscheidt zich veelal door hun toonaangevende smaak te gebruiken en door economische risico’s te vermijden. Zo waren programmatoren – waaronder ook vrouwen die het dominante discours hadden geïnternaliseerd – bijvoorbeeld terughoudend om vrouwen te boeken als festivalheadliners. Ook zijn ze stevig ingebed in een netwerk dat hen het nodige sociale en symbolische kapitaal biedt om insider kennis te verzamelen. Op sociale media zoals X (voorheen Twitter) zijn die gatekeeperstrategieën goed waar te nemen.
Realistische weergave
Dankzij sociale mediaplatforms en onze andere digitale sporen hebben onderzoekers nu toegang tot meer en rijkere data die hen helpen om professionele netwerken in kaart te brengen. Met Machine Learning (ML), een tak van AI waarbij software patronen kan ontdekken en leren van data om taken uit te voeren zonder expliciete instructies, werden circa 200.000 publieke tweets van 111 geselecteerde artistiek directeurs, programmeurs en curatoren van gesubsidieerde culturele instellingen en organisaties, verzameld en geanalyseerd voor de periode 2016-2022. De focus lag daarbij vooral op gatekeepers in de elektronische muziek.
Vervolgens werden de tweets over muziek en kunst automatisch gescheiden van tweets over bijvoorbeeld wielrennen en vertraagde treinen. In die nog steeds grote hoeveelheid semigestructureerde data werden ten slotte de andere op Twitter actieve gatekeepers én vermelde gatekeepers zonder persoonlijke Twitter-account geïdentificeerd. Ten slotte werd met behulp van de krachtige algoritmes die netwerken kunnen detecteren een nauwkeurige en realistische weergave geconstrueerd van dit netwerk, waarin vijf voornamelijk op genre en discipline gebaseerde subcommunities werden geïdentificeerd.
Invloedrijke m
De resultaten tonen aan dat in dit netwerk een hechte kern van invloedrijke mannen actief is in twee subcommunities die sterk gericht zijn op de elektronische muziek die we in clubs en op festivals horen (zie figuur 1). In andere subcommunities – digitale kunst en gecomponeerde elektronische/elektroakoestische muziek – zijn er invloedrijke v/x, maar bijna nooit in dezelfde mate. En binnen de technologisch cutting edge-vormen van digitale kunst zoals NFT’s en blockchain zijn opnieuw de mannelijke gatekeepers het meest invloedrijk. Interessant is ook dat gatekeepers die hetzelfde gender en territorium delen, meer geneigd zijn met elkaar een relatie te hebben, dan alleen op basis van hun gender, en dat dat effect nog sterker is voor Vlaanderen dan voor Nederland. Vlaamse poortwachters kijken dus minder naar hun Nederlandse collega’s over de grens.
Het type netwerk biedt die invloedrijke mannen bovendien bijkomende voordelen. Zo zijn ze in hogere mate ingebed en onderling verbonden, wat hen een betere informatiepositie geeft. En door andere netwerkmechanismen kunnen ze hun invloed gemakkelijker behouden en uitbreiden dan nieuwkomers. Voor die laatsten wordt het daardoor bijna onmogelijk om dezelfde mate van invloed en toegang te verwerven als degenen die al deel uitmaken van dit zeer gesloten old boys network.
Figuur 1: de kleur vertegenwoordigt een subcommunity, de grootte van de stippen verwijst naar hoe invloedrijk een gatekeeper is.
Verbindende v/x
Terwijl in de elektronische muziek mannelijke gatekeepers domineren, zorgen juist de vrouwelijke en enkele genderexpansieve gatekeepers ervoor dat de elektronische muziekclusters gelinkt zijn aan subcommunities rond andere disciplines of genres, binnen én ook buiten het in kaart gebrachte netwerk (fig 2 & 3). Met andere woorden, de in eerder onderzoek vastgestelde beroepsmatige gendersegregatie in de muzieksector manifesteert zich ook in de posities in dit netwerk: mannen laten zich voorstaan op hun invloedrijke artistieke positie, vrouwen – ook als formele artistieke gatekeeper – ‘verbinden’ en ‘zorgen’.
Tegelijk belemmert de ondervertegenwoordiging van vrouwen en genderexpansieve personen in invloedrijke poortwachter posities, de aanwezigheid van en aandacht voor nieuwe perspectieven, stemmen en praktijken, en dat zowel economisch, cultureel als maatschappelijk. Bovendien vertrouwen de gatekeepers in dit netwerk in meer of mindere mate op mensen met vergelijkbare genderidentiteiten, locatie en/of interesse – bij voorkeur alle drie tegelijk – om hun succes als gatekeeper te vergroten. Dat doen ze niet alleen omdat ze normen en waarden delen, maar ook onder invloed van de historisch gegroeide onderliggende netwerkstructuren zelf. Dat leidt tot een vicieuze cirkel of feedbackloop die de verbreking van de dominantie van het old boys network van artistieke gatekeepers bemoeilijkt.
Figuur 2: de kleur vertegenwoordigt een subcommunity , de grootte van de stippen verwijst naar de mate waarin een gatekeeper een verbindende positie inneemt
Figuur 3: de kleur verwijst naar het gender van de gatekeeper, de grootte van de stippen verwijst naar hoe invloedrijk een gatekeeper is
Hoe de feedbackloops doorbreken?
Timmermans’ onderzoek bevestigt het bestaan van een gesloten old boys network in elektronische muziek en digitale kunst in de Lage Landen – maar ook in andere muziekgenres is al vaak gewezen op dominante old boys-netwerken. Verdere netwerkanalyses moeten bevestigen of de onderliggende structuren daarin hetzelfde zijn en wat hun concrete impact is op de programmering. Om echter een structureel gelijk speelveld in de hele muzieksector te creëren, is het cruciaal om de feedbackloops die inherent zijn aan deze netwerkstructuren te doorbreken.
Daarvoor benadrukt Timmermans het belang van een holistische benadering, waarbij diverse programmering en aanwervingsbeleid hand in hand gaan met actieplannen rond o.a. grensoverschrijdend gedrag, en initiatieven zoals VI.BE’s FINTA-netwerkmomenten en grassroots organisaties zoals GO Boom. Ook moet er meer ruimte komen om dominante normen, waarden en discours uit te dagen om een inclusieve kennis(productie) over muziek mogelijk te maken. Ten slotte vereist het doorbreken van feedbackloops een herdefiniëring van ‘succes’ in de hele keten van de (muziek)sector, waarbij de focus verschuift van macht, invloed en economische waarde naar verbinding, zorgzaamheid en veelzijdigheid.
- University of Groningen
- Master of Digital Humanities
- Ruth Timmermans
- 2023
- Onderwijsinstelling
- Studierichting
- Student
- Publicatiejaar