Mentaal welzijn bespreekbaar maken. Talloze muzikanten breken er een lans voor. Selah Sue getuigde al over hoe ze soms worstelt met depressie, schreef er onder andere het nummer ‘Pills’ over, en maakt – kudos to her and many others - het thema bespreekbaar.
 
“De laatste jaren komt mentaal welzijn bij muzikanten beetje bij beetje uit de taboesfeer. Het is iets wat lang onbespreekbaar leek te zijn, terwijl er talloze artiesten zijn die het mentaal vaak moeilijk hebben. Toen eerst Chris Cornell (de zanger van Soundgarden en Audioslave, nvdr.) en daarna Chester Bennington (zanger van Linkin Park) overleden door zelfmoord, ging er een schok door de muziekwereld. Hoe kunnen twee succesvolle mensen toch zo diep zitten, en vinden ze geen uitweg meer uit hun mentale malaise? Succes en je mentaal niet goed voelen, lijken voor veel mensen een onverenigbare combinatie. Wat niet noodzakelijk zo is. Ik herinner me een docu over Robbie Williams die op een dag zijn pa ontvangt op zijn landgoed in de buurt van Los Angeles. Zijn pa krijgt een hele tour, en Robbie zegt: “Ik ben nog nooit zo ongelukkig geweest.” En dat te midden van alle weelde.”
 

Je studeerde zelf psychologie, en breidde er nog een specialisatie sportpsychologie aan. Nu werk je met sporters én muzikanten.
 
“Ja. Het is voor een leek misschien een wat bizarre combinatie, maar in principe komen de technieken om beide groepen te helpen op hetzelfde neer, gecombineerd met een beetje prestatiepsychologie. De methodes die ik aanwend voor sporters, zijn evengoed toepasbaar op muzikanten. En met mijn achtergrond als muzikant ken ik de pijnpunten. Ik weet bijvoorbeeld hoe het is om een plaat op te nemen, welke stress daarbij komt kijken of hoe het is om maanden geen inkomsten te hebben en dan te pieken in de zomer, en hoe je je daarbij voelt. Die stress, die onzekerheid, het is me allemaal niet vreemd. Ik heb ervoor gekozen om me in mijn praktijk te focussen op muzikanten, omdat er vrijwel niemand anders is die daar op zo’n structurele manier mee aan de slag is. Ik krijg wel eens muzikanten over de vloer die al bij een psycholoog zijn langsgegaan, maar die toch hun verhaal niet helemaal verteld krijgen, omdat de psycholoog niet weet hoe het er in een muzikantenbestaan kan toegaan. Dat raakvlak is er hier wel.”
 

Je bent ondertussen al een paar jaar aan de slag. Herinner je je eerste patiënt nog? Of mogen we in deze niet spreken over patiënten?
 
“Of cliënten, dat kan ook. Ja, dat was een klassiek muzikant, iemand met heel veel podium- en prestatievrees. Weinig mensen weten dat er in de wereld van de klassieke muziek vaak meer stress is dan in de pop- en rocksector. Er zijn meer audities en wie tot een gerenommeerd ensemble wil toetreden, moet daar vaak bijzonder hard voor werken. En met het naderen van de auditie – waar ze moeten spelen voor een jury – neemt de stress bij velen toe en weten ze niet meer hoe ze hun stuk gespeeld moeten krijgen. Het ene jurylid focust op techniciteit, het andere op interpretatie en nog iemand anders op flair en speelplezier. En dan spelen ze in functie van wat een jury zou kunnen verwachten. Zo’n jury kan dus zeer intimiderend overkomen. Ik had ooit eens een muzikante in mijn praktijk die een technisch perfect parcours had afgelegd, maar van het jurylid – van wie bekend stond dat hij erg op techniek focuste – te horen kreeg: ‘Het was té technisch en te weinig muzikaal’. Daar sta je dan, en was al die stress voor niets nodig. Mijn raad daar is altijd: blijf trouw aan jezelf en wat je kunt en ontwikkel je eigen stijl. Acceptance en commitment, dus. Dat werkt op lange termijn het best. En lukt dat niet, dan gaan we daarmee aan de slag.”

Muziek verlicht de zeden? Of niet?

“Een paar jaar geleden verscheen er een heel interessante studie ‘Can Music Make You Sick?’, omdat er veel muzikanten te kampen hebben met mentale issues. De vraag is: is dat eigen aan de muziekindustrie of ligt het aan het feit dat muzikanten door de band genomen vaak creatieve, gevoelige mensen zijn, die neigen naar een zekere melancholie? Een eenduidig antwoord is er niet, omdat er te weinig onderzoek naar is. Maar je ziet vaker mentale issues opduiken in die muzikantenwereld dan pakweg bij accountants. Niet dat in die branche geen mentale kwetsbaarheid zou bestaan, maar ze komt alleszins minder aan de oppervlakte. Ook onder muzikanten heb je vanzelfsprekend mensen die helemaal geen probleem hebben. De ene muzikant is de andere niet. De ene leeft chaotisch, de andere gestructureerd. De ene is een veelgevraagd sessiemuzikant, de andere moet de eindjes aan elkaar knopen via sporadische gigs. Maar overal kunnen er mentale issues ontstaan.”
 

Je sprak net over ‘presteren’. Eigenlijk staat presteren haaks op de vrije creatie.
 
“Ja. Ik probeer in mijn praktijk twee zaken op te delen: je hebt enerzijds het mentale welzijn, en anderzijds de prestatie, al lopen die twee vaak wel door elkaar. Als ik een muzikant over de vloer krijg die – ondanks het feit dat hij zich goed voelt – blokkeert bij het idee dat hij/zij/x de eerste show van een nieuwe plaat moet spelen, dan kunnen we dat bijvoorbeeld verhelpen met visualisatietechnieken. Maar soms leidt het ene tot het andere, zorgt de stress voor een optreden voor donkere gedachten. Nu ja, veel zaken zijn nier per se muzikant gebonden, maar zijn des mensen. Iedereen worstelt wel eens met iets. Waar het bij muzikanten vaak om gaat, is twijfel. Heb ik wel genoeg talent? Ben ik geen imposter? Word ik als niet-geschoolde muzikant wel au serieux genomen. Het gaat niet altijd om grote mentale issues, maar ze zijn er wel.”
 

Wat ook gezorgd heeft voor kopzorgen, is de coronacrisis. Muzikanten kwamen niet aan spelen toe. Bert Dockx, de frontman van onder andere Dans Dans, schreef er een openhartige post over: “als ik niet kan creëren en op een podium staan, in die voor mij veilige omgeving, wordt het snel donker in mijn hoofd.”
 
“Ja, de coronacrisis was voor heel wat muzikanten – en bij uitbreiding iedereen in het culturele veld – zeer hard. Want wie ben je nog als je niet meer aan spelen toekomt? Voor veel artiesten die al jaren aan de weg aan het timmeren zijn, wordt hun identiteit voor een groot stuk bepaald door wat ze doen. Hoe ga je daarmee om? En wat met al die ‘spookplaten’ die gereleaset werden? Ik ken toch een aantal bands en artiesten die in maart 2020 een album uitbrachten, daags voor de eerste lockdown, en dan nooit meer aan spelen toegekomen zijn. Dat zijn mentaal erg zware dobbers: alle tijd, al het geld, alle voorbereiding, de verwachtingen, je hele agenda … allemaal weg. Dat was voor velen een erg heavy periode. Het is niet voor niets dat er zoveel mensen gestopt zijn in de muziekbusiness en elders een job gevonden hebben. Mentale weerbaarheid gaat maar zover, hé.

In het verlengde daarvan ligt ook het feit dat voor sommigen een muzikantenbestaan nagenoeg geen structuur heeft, zeker in een periode van creatie. Je moet niet altijd per se uit je bed om te gaan werken, er staat geen baas te wachten. Hoe ga je daarmee om? Hoe zorg je ervoor dat je jezelf niet verliest in dat ongestructureerde bestaan? Constant je eigen structuur creëren kan heel vermoeiend zijn. Mijn broer (Johannes Verschaeve, nu drukdoende met Johannes is zijn naam, nvdr.) is daarom in een boekenwinkel beginnen te werken. Hij had die structuur, zeker in tijden waarin weinig gebeurde, echt nodig.”

Structuur, daar zeg je het. Mensen hebben baat bij een structuur. Sommige muzikanten zoeken dat inderdaad bewust op. Van Mauro Pawlowski is bekend dat hij – net zoals Nick Cave – naar ‘kantoor’ gaat, om er te werken aan muziek, van 9u tot 17u.
 
“Inderdaad. Heel wat muzikanten houden van het muzikantschap, omdat er heel wat romantiek omheen hangt. Je speelt als jonge gast in een band, kruipt in een gammel busje, gaat overal spelen, vaak voor een habbekrats en doet er alles aan om van je muziek te kunnen leven. Het is echt hard werken, en de verloning is niet echt groot. Als dan na jaren bij sommigen blijkt dat je bankrekening nog altijd leeg is en je ziet dat je vrienden een huis kopen, kinderen krijgen, dan kan dan dat wel eens zorgen voor een pittige reality check. En wat dan? Soms hoor ik muzikanten daar echt mee worstelen, en dan moet ik – helaas – de romantische bubbel doorprikken. Of willen ze een huis kopen, maar lukt dat niet als muzikant, omdat er gewoonweg geen financiële middelen zijn. Helaas is muzikant zijn een job waar enkel de happy few echt van kunnen leven. Voor anderen komt er een punt waar ze een job moeten zoeken, gewoon omdat de realiteit dat dicteert. Niet omdat muzikant zijn geen echte job zou zijn. Muzikanten werken doorgaans keihard om ergens te raken.”
 

Waar we ook niet omheen kunnen: roesmiddelen. Ook daar kan je verloren in lopen …
 
“Uiteraard. Toen we met The Van Jets Humo’s Rock Rally wonnen, was het quasi elke dag feest. Wie in het muzikantenmilieu rondhangt, komt ook vaak dezelfde mensen tegen, en vaak ergens diep in de nacht, na een concert, na een repetitie. Dat hoort er allemaal bij, maar je moet toch wel sterk in je schoenen staan, wil je daarin blijven rechtstaan. Voor wie mentaal soms wankelt, kan het al snel allemaal wat te veel worden. Met alle verslavingen van dien. De verleidingen liggen elke nacht bij wijze van spreken te wachten. Ook met die problematiek krijg ik te maken. Muzikanten die willen stoppen met drinken, bijvoorbeeld, omdat het hun leven te hard beïnvloedt. En velen hebben een shotje ‘nodig’ om te kunnen spelen. Echt nodig is dat natuurlijk niet, maar het hoort vaak bij het ritueel.”
 

Wat doe je dan, als iemand naar je toekomt en zegt: ik wil stoppen met drinken, maar dan gaat de stress het overnemen, en dat wil ik ook niet?
 
“Er zijn andere manieren om met stress om te gaan. Meditatie, yoga, visualisatie-oefeningen … Maar er is niets fouts aan een beetje nerveus zijn voor een optreden, hé. Ook dat hoort erbij. Zenuwen zijn niet altijd slecht. Het is belangrijk om dat bij jezelf te leren herkennen en er leren mee om te gaan. De meeste mensen presteren net beter met een beetje zenuwen.”
 
Tot je een nieuw nummer gaat spelen, dat je tijdens de repetities al tien keer gespeeld hebt, en bij het eerste liveconcert plots niet meer weet hoe het moet.
 
“Ja, haha. Dat heb ik ook al meegemaakt. Pure blackout. Laat het een tip zijn: speel bij te veel onzekerheid of stress enkel wat je al goed kent en speel op veilig, letterlijk. Stay in the comfortzone, maar experimenteer en stretch die zone uit tijdens de repetities. Je hebt wel muzikanten die thriven bij het onvoorspelbare, maar de meesten die ik ken, weten graag waar ze aan toe zijn. En dat gaat zelfs om heel kleine dingen: een gitarist die met een ander plectrum speelt dan wat hij gewend is, kan daar last van hebben. Andere drumstokken, idem. Een nieuwe jeansbroek die veel te hard spant … dat laatste weet ik uit ondervinding (lacht).”
 

De tijd heelt …
 
Psycholoog-voor-muzikanten. Het is misschien wat oneerbiedig om je werk tot die titel te herleiden, maar je bent er op het juiste moment mee gestart. Mentaal welzijn wordt steeds meer bespreekbaar, in elke sector.
 
“Ja, het taboe verdwijnt stilaan, ook in de bredere samenleving. Ik denk omdat we ondertussen wel allemaal meerdere mensen kennen die al eens bij een psycholoog gegaan zijn. De drempel wordt lager en mensen associëren bij een psycholoog langsgaan niet altijd meer dat er iets ongelooflijk ernstigs aan de hand is. Depressie, burn-out, bore-out … we lezen er steeds vaker over. En erover praten helpt écht. Er is helemaal niets mis met je kwetsbaarheid te uiten, te tonen dat je het allemaal even niet meer weet of begint te twijfelen aan je kunnen.”
 

Zit je zelf met vragen, en ben je op zoek naar professionele hulp? Dankzij LIVE2020 – het solidariteitsfonds voor en door de Belgische livemuzieksector – kan je momenteel nog steeds 8 sessies bij een psycholoog of psychotherapeut laten terug betalen op voorwaarde dat je de afgelopen drie jaar minstens een jaar in de Belgische muzieksector gewerkt hebt. Alle info hierover lees je in onderstaand artikel.

Meer lezen over mentale gezondheid binnen de muzieksector? Check zeker ook de longreads die we vorig jaar lanceerden.