Het valt nu nog nauwelijks voor te stellen, maar op het moment van het Brexitreferendum in 2016 (23 juni, om exact te zijn) was het relatief een peulschil om als Belgische band in UK te gaan spelen. Het werd beschouwd als op zijn minst een spannend avontuur, waar met een laag risico en voor een kleine kost mogelijk een brug werd geslagen naar een breder internationaal publiek. Veel jonge bands zetten al vroeg in hun carrière de stap richting Londen en Engeland.

How times have changed. Het politieke getouwtrek na de onverwachte en ook wel ondoordachte uitslag van het referendum hield de concrete en zeer tastbare gevolgen van de scheiding nog even op afstand. De transitieperiode startte op 31 januari 2020, een paar maanden later kwam de wereld terecht in de coronapandemie. Het is pas sinds het stof van die hele turbulente periode is gaan liggen, dat de internationale live muziekindustrie terug op gang is getrokken, en daarmee de impact van het Brexitverhaal mondjesmaat duidelijk werd.

Van spanning naar stress

Vincent Welvaert is de drijvende kracht achter Toursupport, een belangrijke leverancier van materiaal (tourbusjes, backline) en services voor toerende artiesten in België en Europa. Bij hem passeren wekelijks vele bands op weg naar en van de UK, en bij de koffie heeft hij al hopen verhalen gehoord over de Brexitperikelen, van administratie tot douane en weer terug.

Vincent: “Vóór de Brexit vond iedereen het vooral spannend om af te reizen naar Engeland. Een keertje de plas over met de boot of met de trein, tof en helemaal niet duur! En dan kunnen spelen in Londen, toch een muzikale hoofdstad. Het enige minpunt dat je kon bedenken, was de lagere norm voor hospitality – dat zijn we in België wel anders gewoon. Maar voor de rest was het vrij eenvoudig, een identiteitskaart volstond om de grens over te gaan.
Met alle Brexitregels is het vooral stresserend geworden. Je hebt nu een reispaspoort nodig, een werktoelating, papieren voor je materiaal, voor je vervoer. Nog voor je vertrokken bent kost dat al veel tijd en energie. Je moet verdomd goed voorbereid zijn.”

Manager Jarri Van der Haegen (Charlotte Adigéry & Bolis Pupul, Sylvie Kreusch, Tsar B) was één van de eerste mensen in de Belgische industrie die het effect van Brexit op zijn artiesten mocht ervaren.
Jarri: “Kort na de opheffing van de Covidmaatregelen hebben Charlotte en Boris weer een show in Londen gespeeld. Ik weet nog dat ik toen toch een paar dagen ben bezig geweest met mijn research. Ik kwam online met stukken en brokken de info tegen die ik bijeen sprokkelde. Ik heb die eerste keer dan een hele gids voor mezelf uitgetypt om al die informatie bij de hand te hebben. En dan zijn we meteen klein hartje vertrokken, want wanneer je in het busje stapt ben je toch vooral op jezelf aangewezen.”
 

Onvoorspelbaarheid en verwarring

Emiel Van Den Abbeele speelt gitaar bij The Guru Guru, één van de bands die al min of meer vaste klant was in Engeland vóór Brexit.

Emiel: “Ten tijde van ons debuutalbum (2017) hebben we er onze eerste tour gedaan, en daarna hebben we dankzij festivals als ArcTanGent (Bristol) en Portals (Londen) een vaste lokale boeker gevonden. Ook dit jaar zullen we toch een viertal keer over de plas trekken.” Ook bij hen heeft de omslag naar Brexit voor heel wat extra werk gezorgd.

Emiel: “Niemand had enig idee wat er zou veranderen, of welke formaliteiten ingevoerd zouden worden. Niet aan deze kant van het water, maar eigenlijk ook niet in Engeland. We hebben daar met ons hele team een heus onderzoek naar moeten voeren: onze agent in de UK op alle Engelse websites, en wij hier in België en op het vasteland. Het is ondertussen al een beetje duidelijker geworden, maar nog altijd niet voldoende. De informatie komt maar druppelsgewijs. Je leert wat je in bepaalde situaties kan of moet doen, maar zelfs dat is nog geen garantie dat het dan ook in orde komt.”

Dat is meteen het algemene gevoel dat er heerst: eentje van onvoorspelbaarheid en verwarring. De regels zijn ondoorzichtig, veranderen voortdurend en daardoor is niemand ooit echt op de hoogte wat er moet gebeuren – niet de artiesten en hun entourage, maar ook niet de douane en de administratie. Dat komt voor een groot stuk doordat de regels voor het touren en de verkoop van muziek grotendeels worden ‘geknipt en geplakt’ uit andere sectoren, zonder daarbij rekening te houden met de specifieke omstandigheden en gevoeligheden van de muziekindustrie. Eén nieuwe regel valt hierin exemplarisch te noemen: de onderhand beruchte en gevreesde ‘carnet’.

Vier keer langs de douanepost met je carnet

Naast een geldig reispaspoort heeft elke toerende artiest in Engeland nu ook een Certificate of Sponsorship of Permitted Paid Engagement nodig. Dat kan je verkrijgen via de lokale promotor, wat weer extra tijd en geld kost, maar al bij al zijn ze nog relatief makkelijk te verkrijgen.

Hetzelfde kan niet gezegd worden van de ‘ATA-carnet’, een document dat vereist is voor de tijdelijke invoer en wederuitvoer van bepaalde goederen, waaronder ook beroepsmateriaal en muziekinstrumenten voor een voorstelling.

Voorheen was dit document al vereist voor heel wat landen buiten de EU, maar sinds Brexit dus ook voor de UK. Op de carnet zet je een volledige lijst van alle instrumenten en materiaal (versterkers, effectpedalen, …) die je over de grens mee op tour zal nemen. Elk item moet ook grondig gedocumenteerd worden: serienummer, waarde en gewicht, … Zo’n carnet heeft een vaste administratieve kost, naast een variabele kost die afhangt van de totale waarde van je materiaal. Met de carnet passeer je in totaal vier keer langs de douanepost: bij het verlaten van het ene land en het binnentreden van het andere, en omgekeerd op de terugweg. Telkens moet de carnet worden afgestempeld, en kan het materiaal in principe ook worden gecontroleerd door de douane.

Je raadt het al: in de praktijk heeft de carnet heel wat ingrijpende implicaties voor een band op tour.
Jarri: “Zo’n carnet is een jaar geldig, maar natuurlijk: bij een band die voortdurend toert en actief is, verandert de live set-up voortdurend. Iemand koopt een nieuw pedaaltje of verandert van gitaar om net wat anders te klinken, en er gaat ook al eens iets kapot. Maar bij elke wijziging moet je een nieuwe carnet aanvragen, telkens weer met die hele administratie en de bijhorende kostprijs. In de praktijk kan je dus best zorgen dat je de set-up en het onderhoud daarvan plant voor een jaar.”

Vincent: “Het is maar best dat je die carnet grondig voorbereidt en er alle gear opzet die je hebt. Per tour kan je dan aanvinken wat je juist mee neemt. Maar ook dan moet je bij de pinken blijven en op alles voorzien zijn. Als je later toch materiaal wil meenemen dat nog niet op je ATA-carnet staat, moet je een nieuwe carnet aanvragen en dus opnieuw de kost betalen. Of als de inhoud van je van niet overeenkomt met wat je op de carnet aangeduid hebt, kan je in de problemen komen bij een controle. 
 

Een kwestie van interpretatie en welwillendheid

Zelfs met alle nauwgezette voorbereiding kan er toch nog heel wat mis gaan wanneer je uiteindelijk met de tourbus op weg trekt. Voor de douaneposten zijn de regels namelijk even onduidelijk als voor de artiesten zelf. Zo hang je al snel af van de interpretatie en welwillendheid van de beambte die je aan de grens treft. Er is ook geen apart loket voorzien voor de administratie van carnets, wel voor goederenvervoer. Dus het is telkens weer wachten in de rij en hopen dat het vlot verloopt.

Jarri: “Charlotte Adigéry en Bolis Pupul en hun entourage zijn vier keer met dezelfde carnet naar de UK gereisd zonder problemen. De vijfde keer maakte een douanepost een probleem van een pagina die ontbrak. Uiteindelijk blijkt dat één van hun collega’s die had uitgescheurd tijdens een vorige passage. Toen mocht de band absoluut niet vertrekken met het busje als ze de gear niet daar op dat moment zouden uitladen. Dan ben je dus vele uren kwijt aan wachten, onderhandelen en regelen. Ik ben hier in België dan zelf naar de douane in de haven van Antwerpen gereden om hulp te vragen.”

“Uiteindelijk ga je best altijd uit van een worst case scenario. Als je maar één show hebt, is zo’n oponthoud niet zo erg. Maar als je een lange tour voor de boeg of achter de rug hebt, is elk moment waarop je even kan uitblazen enorm waardevol. Dan kan je zo’n slopende procedure echt missen.”

Emiel: “Wij hebben ons vanaf het begin goed geïnformeerd, om het vooral op de ‘juiste’ manier te kunnen doen zoals werd voorgeschreven. Maar eigenlijk is het bij elke passage wel ergens misgelopen, en dat lag eigenlijk nooit aan onszelf, eerder aan een douane die niet goed wist wat er moest gebeuren. We hebben zelfs meegemaakt dat onze carnet per abuis aan een of andere truckchauffeur werd meegegeven. We waren die gewoon kwijt, en dan konden we niet verder reizen omdat ons materiaal niet meer ingevoerd kon worden. Op zo’n moment denk je toch: “Waarom moeten wij al die moeite doen als jullie zélf nog niet weten wat er moet gebeuren?”

Punkgewijs

Zeker voor een langere tour kan het lonen om je tijd net wat ruimer te nemen. Natuurlijk: ook dat komt met een kostenplaatje.

Jarri: Ik heb al meermaals tours met verschillende data doorheen de UK met een dag vooraf verlengd, puur om alle grenscontroles en administratieve rompslomp te doorworstelen zonder de stress van diezelfde dag ook nog een show te moeten spelen. Zo’n extra dag zorgt echter weer voor andere praktische problemen. De hele crew moet zijn agenda daarop afstemmen, en je moet die extra reisdagen ook aan iedereen uitbetalen. Zelfs als je daar nog in onderling overleg een schikking treft, zit je nog steeds met bijkomende kosten voor overnachting, eten en vervoer. Met een gevestigde act die al wat heeft opgebouwd is dat te overwegen, maar zeker voor beginnende bands die een one-off show gaan spelen voor een lage fee is het die investering niet waard. En zo wordt de drempel naar de UK weer wat hoger.”

Zeker bij jongere bands is er de neiging om punkgewijs de regels en bijhorende kost aan hun laars te lappen. Als je je zelf niet aanmeldt bij het douaneloket met een carnet, is er een kansje dat je voertuig ook niet wordt gecontroleerd.

Vincent: “Er passeren hier wel bands die zeggen ‘we doen dat gewoon niet’. Ze regelen enkel hun paspoort en Certificate of Sponsorship, en aan de douane rijden ze gewoon door. De boete die je riskeert wanneer je wordt gepakt kan zelfs minder bedragen dan de administratieve kost van een carnet. Maar ik zou dat nooit aanbevelen. Het blijft roulette spelen, voor je entourage is het heel ondankbaar om voor de gevolgen op te draaien.”
 

Een gouden netwerk

Vincent wijst in één adem naar die entourage als een stukje van de oplossing. Een goed geïnformeerde tourmanager, zo stelt hij, is goud waard.

Vincent: “De administratieve voorbereiding van zo’n tour komt vaak op de kap van de tourmanager. Wat mij betreft, is dat de meest ondergewaardeerde job in het hele circus van de muziekindustrie. Ze zorgen dat alles draait en nu komt ook nog die hele rompslomp van Brexit erbij. Gelukkig hebben we in België een nest gewéldige tourmanagers die ook onderling veel info delen en up-to-date houden. Veel informatie die je opvangt, is al snel weer achterhaald. Je moet dus bij de pinken blijven en goed luisteren naar de ervaringen van elke band die naar de UK trekt om te horen of er weer iets veranderd is.

Sinds kort is er een nieuwe registratie vereist, de GMR (‘Goods Movement Reference’). Oorspronkelijk was die niet nodig voor busjes onder de 3,5 ton, maar ondertussen alweer wél. Mocht er vandaag een handleiding bestaan, dan is deze morgen alweer achterhaald. Eigenlijk zou vanuit de overheid of via een organisatie als VI.BE een dynamisch portaal moeten komen waar je steeds terecht kan voor eenduidige en actuele informatie.”

Emiel: “Die hele regeling van invoer en uitvoer moet echt wel op maat worden aangepakt voor tourende bands. Ik besef dat elke sector dat voor zichzelf wel zou willen. (lacht) Touren zou een pak makkelijker worden als er specifiek voor artiesten een eenduidig document bestaat dat je makkelijk en goedkoop kan aanvragen.”

Jarri: “Een veel lagere kost van de carnet zou ook al helpen. Vierhonderd euro voor zo’n papiertje, dat is eigenlijk absurd. En een vlottere passage aan de grens. Je wordt meestal zelfs niet gecontroleerd, je moet gewoon uren wachten voor een simpele stempel, in de rij met alle andere reizigers. Een apart loket enkel voor carnets kan veel tijd besparen.”
 

Labels

De nieuwe regels hebben ook een aanzienlijke impact op de distributie en verkoop van fysieke muziek. N.E.W.S. is al jaren een gevestigde internationale speler, als label voor Belgische artiesten maar ook als distributeur en publisher. De Gentse platenfirma werkt al jaren nauw samen met labels en distributeurs in de UK (o.a. Gondwana, Late Night Tales, Brownswood, …) waarvoor ze exclusieve verdeler zijn in de Benelux en voor wie ze vaak ook promotie doen.

Uit een analyse van hun verkoop overheen de boekjaren 2019 tot 2022 blijkt dat de omzet is gestagneerd (vooral dankzij prijsstijgingen en de inflatie), maar de afname is merkbaar gedaald tot zelfs bijna een kwart in 2022. De oorzaak is zeker niet eenduidig – naast Brexit was er natuurlijk ook nog de coronacrisis en de economische crisis door de oorlog in Oekraïne. Maar de nieuwe regels maken een complexe situatie alleen nog maar moeilijker, aldus N.E.W.S. labelmanager Kenneth De Rooze.

Kenneth: “De prijzen voor grondstoffen en transport van fysieke dragers zijn al gestegen door de gebeurtenissen van de laatste jaren. De administratieve rompslomp van Brexit zorgt daarbij ook nog eens voor langere transittijden, en dat vormt een kritiek probleem voor onze organisatie. Muziek heeft een releasedatum, en zeker bij de ‘kleinere’ releases waar wij op werken is die timing cruciaal voor de promotie en verkoop. Het momentum van een nieuwe plaat is zeer kortstondig, en als de vinylplaat of cd niet op het juiste tijdstip in de winkel ligt dan betekent dat meteen een gemiste kans.”

Warehouse Manager Jana Van Nuffel ervaart heel wat praktische problemen door de regelgeving.

Jana: “Alle zendingen van of naar de UK gaan nu gepaard met een hoop meer papierwerk, nog bovenop de douanekosten om de producten zelfs maar te kunnen versturen of ontvangen. De inklaring (nvdr: de douaneformaliteiten die gepaard gaan met de binnenkomst van goederen in de EU) neemt een hoop tijd in beslag, en soms wordt je zending gewoon teruggestuurd zonder enige verklaring. De communicatie vanuit de overheid en de koeriersdiensten laat sowieso vaak te wensen over, als er problemen zijn moeten we die meestal zelf achterhalen.”

Binnen de industrie worden wel stappen gezet om de bureaucratische chaos tegen te gaan, vooral door een betere samenwerking en onderlinge uitwisseling van informatie tussen Britse en Europese organisaties binnen de industrie. De communicatie vanuit de overheid is ook al een stuk beter dan bij de aanvang van Brexit, al mag er volgens Kenneth zeker nog meer worden gedaan.

Kenneth: “Het zou enorm helpen indien er van overheidswege een centraal aanspreekpunt komt voor B2B-relaties met de UK, waar je terecht kan met concrete vragen en dossiers, overheen alle mogelijke niveau’s - logistiek, boekhoudkundig, vergunningen, administratie… . Ook een gebundeld overzicht van steunmaatregelen en bevoegde instanties ontbreekt nog. Tenslotte mag er echt nog meer gedaan worden om de kennis binnen de sector actueel te houden, met opleidingen en seminaries.”
 

Elk nadeel…

Ook Jarri en Vincent zien de situatie gaandeweg wel stabiliseren. En ze onderkennen ook een niet te onderschatten positieve keerzijde aan de veranderde situatie: het dwingt Belgische artiesten terug tot enige zelfreflectie, zodat ze wat meer berekend en doordacht omgaan met het plannen van een tour en hun carrière.

Jarri: “Het is misschien cru dat ik het zeg, maar misschien is het niet slecht dat er nu zo’n drempel is. Dat zeg ik vooral ter bescherming van heel veel bands voor zichzelf. Ambities en dromen moet je nastreven, dat geef ik ook al mijn eigen artiesten mee. Maar je moet ook altijd rekening houden met je momentum. Het is niet omdat je een show in Londen kàn spelen, dat je dat meteen moét doen.

Vincent: “Ik vrees wel dat veel jonge bands - in beide richtingen - ontmoedigd raken om de plas over te steken. Het zou goed zijn mocht er op het vlak van carnets een uitzondering kunnen gemaakt worden voor bands die licht touren in een splitter van met eigen backline. Er wordt alleszins niet meer holderdebolder de plas overgestoken. Je moet die hele oefening financieel in kaart brengen, en dan inschatten of het nog de moeite is om voor een kleine show aan €100 te gaan spelen. Vorige week is Meltheads voor de eerste keer naar de UK gegaan als support van dEUS. Natuurlijk is dat voor hen een geweldige investering: van de eerste keer speel je in een grote zaal, heel de muziekindustrie is aanwezig… Maar dat geldt lang niet voor iedereen. Een plan van aanpak op langere termijn is essentieel.”

Jarri: “Soms moet je ook die investering overwegen en besluiten: dat gaat gewoon plezant zijn, maar het wordt veel gedoe waar weinig tegenover staat. De omslachtige administratie kan momenteel misschien ontmoedigend werken, maar ze zorgt ook voor enige realiteitszin. Bands zullen nu twee keer nadenken, voor ze zich in een verhaal storten dat hen met een financiële kater achterlaat.”

To the rescue?

De feedback uit bovenstaande bevragingen werden ook bevestigd door de Brexit enquête die we naar de sector stuurden:

• Van alle respondenten ervaart 42,9% de UK nog steeds als een heel belangrijke markt, 21,4% als belangrijk en 35,7% als min of meer belangrijk. Touren en creatie (opnames en mastering) zijn daarvoor de belangrijkste reden.
• 58,3% van de respondenten geeft echter aan dat de relaties met de UK post-Brexit veel moeilijker zijn geworden en wijzen vooral op een daling in fysieke verkoop aan de labelzijde en een hogere drempel om over de plas te gaan touren vanuit de livesector.
• Als grootste beperkingen worden volgende factoren vooral vermeld: lagere uitkoopsommen ondanks stijgende kosten, logistieke complicaties, onduidelijke informatie en een gebrek aan financiële middelen.
• Suggesties die werden gemaakt om het werken met de UK te verbeteren waren o.a. lagere invoerkosten voor vinyl, overheidssteun om de kosten van de carnets en werkvergunningen te dekken, meer duidelijkheid, minder willekeur en een betere informatiestroom rond fiscale regelingen, royalty's, werkvergunningen, carnets, ...

Het mag duidelijk zijn: samenwerken met de UK is niet onmogelijk, maar vraagt veel voorbereiding. De extra kosten en administratieve rompslomp verhogen duidelijk de drempel. Het grootste probleem blijft echter de onduidelijkheid en willekeur waarmee de regels soms geïnterpreteerd worden en zouden op Europees niveau aangepakt moeten worden. Voor wie zich verder willen verdiepen in een samenwerking met Engeland, Schotland, Wales of Noord-Ierland, geven we alvast graag volgende tips mee:

• Op 12 september organiseren Cultuurloket, VI.BE, Kunstenpunt, Faro en Circuscentrum UK Connect, een infodag over cultureel werken in en met de UK.
• VI.BE werkt momenteel ook aan een video met uitleg over touren in de UK, Cultuurloket werkt aan een gedetailleerde Brexit-wijzer. We houden je op de hoogte van de publicatie via onze nieuwsbrief, website en sociale media.