Voor we het over Gent Jazz hebben, eerst even de muziek zelf. Toen ik deze ochtend jullie passage hoorde bij Cara Van der Auwera op Klara, viel me op hoe ‘Sem saber’, de song die jullie speelden, zo mooi paste bij de opeengepakte, dreigende wolken. En dat voor muziek die ik doorgaans associeer met een zekere lichtvoetigheid.

Tomas: “Ja, daar kan ik wel inkomen. ‘Sem Saber’ heeft een vrij melancholische ondertoon. Qua ritmiek zit er wel wat luchtigheid in, maar onder de oppervlakte schuilt een donkerder verhaal. Het gaat over twee mensen die elkaar al lang niet meer gezien hebben, en toch opnieuw afspreken. Met een wrange afloop. Maar misschien zit er op het einde net genoeg hoop in om niet helemaal te breken.”

Helena: “Dat dubbele zit vaak in Braziliaanse muziek. Soms voel je de zon uit de muziek spatten, maar als je de teksten erop naleest, zie je dat die vaak erg donker durven te zijn. En net doordat die zwaarte verpakt zit in rijke harmonieën en warme klanken, ontstaat er iets bittersweet. Je voelt dat ook goed in bossa nova: een soort melancholie die zindert zonder te klagen. Er zit altijd iets traags in, iets gelatens. Een soort berusting die paradoxaal genoeg troostend werkt. Nu goed, ook in Brazilië kan het soms hard regenen, hoor. Maar de regenbuien zijn wel warmer. (lacht).

Jullie hebben tien jaar geleden een jaar in Brazilië gewoond. Het kan niet anders of dat heeft jullie tienerjaren – op beter jullie coming of age – enorm gekleurd, zowel persoonlijk als muzikaal.

Helena: “Ik was veertien, Tomas zestien. Precies die leeftijd waarop je voelt dat je geen kind meer bent, maar ook nog geen volwassene. Dat jaar heeft echt wel iets in gang gezet. Ik vond dat toch behoorlijk confronterend. Ik was niet bepaald extravert. En dan beland je in een samenleving die zó sociaal is, zó warm en open... Ik heb me daar toch even moeten aan aanpassen. En muzikaal? Ik heb er percussielessen gevolgd, maar was toch vooral aan het tennissen (lacht). Dat was toen mijn grote passie. Muziek was er, maar meer als bijzaak.”

Tomas: “Bij mij was het vooral skaten. Het bijzondere aan die periode was dat het niet voelde als vakantie. We woonden er echt, gingen er naar school, hadden hobby’s, maakten vrienden... Elke week opnieuw voelde je: dit is wat het betekent om daar te wonen. En al spraken we thuis al Portugees, door dat ene jaar kwam er een klik. Alsof ik plots begon te denken in het Portugees. Dat jaar in Brazilië is voor ons beiden toch erg bepalend geweest, omdat we – eens terug in België – allebei volop voor de muziek gegaan zijn.”

Muziek in het bloed

The internet never forgets: ergens in de krochten van het web vond ik een site waar jij, Tomas, een motivatie schreef voor het KASK. ‘Muziek is mijn roeping. Ik wil ervoor zwoegen en zweten’, staat er. Vandaag staan jij en Helena op Gent Jazz. Mission accomplished.

“Staat dat nog steeds online? (zichtbaar verrast). Wow. Mijn mama heeft die site nog gemaakt. We waren al een tijdje met muziek bezig. Het zat sowieso in de familie en was iets waar je in mocht duiken. We kregen dat echt ook zo mee, dat je daarin mocht groeien, dat het iets was waar je je best voor mocht doen. Of we aanleg hadden? Ja, dat wel. Maar vooral veel goesting. En mijn mama zei dan: probeer het, amuseer je, en kijk hoe ver je raakt. Maar steek er wel je werk in.”

“En dat zinnetje over zwoegen en zweten; dat meen ik nog altijd. Je moet bewijzen dat je thuishoort waar je wil zijn. Eerst die toelatingsproef op het KASK, en als dat dan lukt, dan denk je: oké, ik zit op het juiste spoor. Dan wíl je ervoor gaan.”

Helena: “En ook onderweg kwam de bevestiging, van familie, van vrienden, van mensen die zeggen: ‘Hé, wat je net speelde, dat was mooi.’ Het zijn die kleine dingen, zoals spelen op familiefeesten, een filmpje online zetten, reacties krijgen … die je motiveren. Je doet het natuurlijk in de eerste plaats voor jezelf, maar erkenning helpt wel. Het bevestigt dat je op iets waardevols zit.”

En dat leidt dan, bij jou Helena, tot je debuutplaat: ‘Pit Of Impressions’, die nu vier maanden uit is, en lovend werd ontvangen. Een prachtig album ook, groots in zekere zin … sommige artiesten moeten tot hun vierde album wachten tot ze zo’n werkstuk afleveren.

Helena: “Dank je. Ik heb die nummers eigenlijk al lang geleden geschreven; ik ben intussen bezig met nieuwe dingen, en daar kijk ik enorm naar uit. Ik voel echt dat ik nog veel wil loslaten. Ik krijg soms de vraag naar waar al die inspiratie vandaan komt. Ik kan daar niet makkelijk op antwoorden. Er is geen échte bron, denk ik. Het zijn eerder flarden. Klanken, woorden, iets wat ik hoor of voel. Taal speelt sowieso een grote rol, want ik ben heel gevoelig aan fonetiek, aan hoe woorden klinken. Soms ben ik gewoon aan het zingen, zomaar, en dan komt er iets voorbij dat ik wil vasthouden. Dan ga ik naar de piano, en dan blijf ik daar hangen. Soms uren. Tot het voelt alsof het klopt.”

“Als kind zat ik ook vaak helemaal in mijn eigen wereld. Urenlang puzzelen, tekenen, knutselen. Ik werd liever niet gestoord. Die focus heb ik nu nog altijd. Als ik iets gevonden heb waar ik in geloof, dan blijf ik daaraan werken tot het af is.”

Als je toch een inspiratie moet noemen dan…

“… heel veel concerten, dat zeker. Muzikaal neig ik naar soul, hiphop, R&B... Donny Hathaway, Marvin Gaye, Stevie Wonder, Destiny’s Child, India.Arie, Missy Elliott, Justin Timberlake. Vooral de nineties en vroege jaren 2000. Dat is de soundtrack van mijn kindertijd. Toen zaten we als tienjarigen op YouTube naar videoclips te kijken die eigenlijk totaal niet geschikt waren voor onze leeftijd. (lacht) En ergens merk ik: ik kan moeilijk stoppen bij een simpel deuntje. Ik wil stapelen, bouwen, zoeken, puzzelen. Dan wordt een klein idee ineens een nummer van zeven minuten. Dat is misschien wel het meest eigen aan mijn stijl: ik zoek liever de gelaagdheid op dan het popliedje.”

Welke invloeden zijn atypisch? 

“Niet super diepgaand, maar Debussy en Chopin, dat komt geregeld terug. Niet zozeer de technische kant, eerder de gevoelsmatige. En dan Chilly Gonzales, die zweeft ergens tussen klassiek en pop in. Lichtvoetig en toch slim. Maar ook psychedelica, mega-distorted dingen, of zwaar gephased. Funkadelic bijvoorbeeld. Of fusion met die scherpe gitaren die uit de jazz geëvolueerd zijn. Dat mag wat ruiger, wat vuiler klinken. Het zijn misschien geen evidente invloeden, maar ze kleuren mijn klank wel. Misschien net doordat ze niet te netjes zijn.”

En bij jou Tomas? Dan denk ik vooral aan hiphop.

“Ja, hiphop was ooit mijn hoofdingrediënt. Nu is het wat naar de achtergrond verschoven, maar het zit er nog altijd in. De enige single die nu op Spotify staat, is ‘The Mix’. Mijn eerste mixtape heb ik gemaakt toen we in Brazilië woonden. Helemaal ondergedompeld in dat genre, met vrienden, een hele crew... Dat was toen écht mijn wereld.”

Gitaar is iets anders. Ik heb lang gitaar gestudeerd, maar ben nooit een typische gitarist geweest. Geen gearhead, geen solospeler. Ik kwam altijd met ideeën. Grote structuren en harmonieën. Ik had zelfs pas tegen het einde van mijn eerste jaar een elektrische gitaar. Daarvoor was het gewoon akoestisch. Ik bracht een folkgitaar mee naar de jazzles (lacht). Ik heb veel inspiratie gehaald uit Braziliaanse spelers, zoals Milton Nascimento, Gilberto Gil, wat John Mayer. En dan is er nog Erik Melaerts. Hij had meteen door waar mijn interesse zat. Onze lessen waren vaak gewoon luistersessies. Muziek opzetten, praten, meedenken. Hij was niet de typische leraar, maar iemand die zijn kennis echt deelde. En dat ging ver. Muzikaal én persoonlijk.”

Van lieflijk naar snedig.

Jullie zingen zowel in het Engels als in het Portugees. Welke taal ligt jullie het best?

Helena: “Ze voelen voor mij allebei natuurlijk aan. De keuze van de taal heeft toch veel te maken met het onderwerp. Ik heb meer ervaring in het Engels, zeker qua songwriting. Al heb ik met Pablo ook een volledig album in het Portugees geschreven, een taal die zich niet zomaar laat vertalen. Er zit een zekere poëzie in, een andere manier van dingen benoemen. Meer gevoelsmatig, meer gelaagd.”

Tomas: “Als ik moet kiezen qua gemak, dan ga ik toch voor het Engels. Zeker als het op rap aankomt. Freestylen doe ik spontaan in het Engels. In het Portugees zou dat nu nog niet lukken. Maar tegelijk was het zalig om voor dit project volledig in het Portugees te schrijven. Het dwong me om anders te denken. En omdat ik nog niet alle woorden kende, leerde ik via het schrijven zelf nieuwe woorden. Elke zin werd een zoektocht. Braziliaanse muziek zit vol beeldspraak. Dus ik voelde ook echt die drang om daarin mee te gaan. Wat lyrics betreft, vind ik veel moois bij artiesten als Tyler, the Creator, voor mij een van de grootsten, ook qua sound. Maar Joey Bada$$ was eigenlijk mijn eerste echte klik. Zijn ‘1999’-mixtape heb ik grijs gedraaid. Hij was zestien toen hij die uitbracht. Zó volwassen, zó smaakvol geschreven. En natuurlijk Kendrick. En André 3000. Maar Joey blijft speciaal.”

Als het over muziek en taal gaat, dan gebeurt het dat een artiest een woord gebruikt dat een zeker gevoel oproept, maar dat je niet echt kunt vertalen. Hebben jullie zulke woorden? Het meest voor de hand liggende Portugese woord is ‘saudade’, waar een zekere ‘heimwee, nostalgie’ in schuilt. Hebben jullie nog andere?

Tomas: “Cafuné, dat zeker! Het betekent: iemand zachtjes strelen over het hoofd, met je vingers door het haar gaan. In dat gebaar zit een zekere tederheid, een zachtheid… maar er is geen Nederlandse vertaling voor. Maar iedereen kent het gevoel. Dat moment. Dat gebaar.”

Helena: “Of carinho, dat ergens tussen zorg, affectie en nabijheid in zit. Het betekent niet meteen iets fysieks of intiems, maar eerder: je bent er voor iemand. Je toont warmte en bescherming, op een zachte manier. Het zijn precies die woorden die iets oproepen zonder dat ze het uitleggen. En daarom passen ze zo goed in muziek. Omdat muziek dat ook doet: iets laten voelen dat je met gewone taal moeilijker raakt.”

Nog een uitsmijter: jullie familienaam - Casella - klinkt als iets uit een bossanova-klassieker, maar is eigenlijk Italiaans. En hij gaat terug naar de 13de eeuw; er liep toen, vermoedelijk in Florence, al een Casella rond - een musicus, componist én instrumentbouwer - die gedichten van zijn vriend Dante op muziek zette en zélf voordroeg. Dante zelf schrijft zelfs over hem in de Divina Commedia, in een scène vol ontroering en bewondering.

Helena: “Dat is echt maf. Ik heb ooit gelezen dat er in Italië een dorp Casella bestaat, met een begraafplaats vol... Casella’s. Dus ja, misschien komt het allemaal daar vandaan.”

Tomas: “Het zou best kunnen. Uiteindelijk splitst één familie zich op in vertakkingen, maar de bron blijft dezelfde. En als daar dan ook nog een middeleeuwse componist tussen zit die met Dante rondhing… We zitten duidelijk in goed gezelschap.”